1.0 Pendahuluan
Bahasa yang
dihasilkan melalui alat artikulasi manusia disebut pertuturan, kalimat atau
ujaran, iaitu satu sistem bunyi yang teratur atau percantuman bunyi yang hadir
secara berulang-ulang atau berurutan.
Bahasa berasal daripada bunyi-bunyi yang disebut bunyi-bunyi
bahasa. Bahasa bertindak melalui dua
bentuk iaitu melibatkan bunyi-bunyi
bahasa yang dihasilkan melalui alat ujaran manusia dan merangsang pemikiran,
situasi sosial dan makna. Kajian bunyi
terbahagi kepada dua bidang, iaitu fonetik dan fonologi.
1.1 Definisi
fonetik
Fonetik
ialah kajian tentang bunyi-bunyi ujaran manusia. Kajian fonetik memberikan
tumpuan kepada ‘fon’ atau bunyi-bunyi bahasa dan bagaimana bunyi- bunyi itu
dihasilkan, didengar dan diinterpretasikan.
Menurut Siti Hajar Abdul Aziz (2011), asal
perkataan fonetik adalah daripada bahasa Greek yang kemudiannya disebut sebagai
phone yang bermaksud bunyi (suara),
iaitu kajian tentang bunyi-bunyi ujaran manusia. Kajian fonetik memberikan
tumpuan kepada ‘fon’ atau bunyi-bunyi bahasa dan bagaimana bunyi-bunyi bahasa
itu dihasilkan, didengar dan diinterpretasikan.
Sementara Indirawati Zahid dan Mardian
Shah Omar (2006) pula menyatakan fonetik ialah kajian mengenai bunyi-bunyi bahasa yang dihasilkan oleh
manusia iaitu bunyi yang digunakan sebagai alat komunikasi. Selain itu, fonetik juga boleh didefinisikan sebagai mempelajari segala
bunyi yang diucapkan melalui mulut manusia, baik bunyi manusia, bukan bunyi bahasa, mahu pun bunyi-bunyi marginal,
dan memberikan simbol fonetik untuk setiap bunyi. (Dr. Lufti Abas, 1975).
Nik Safiah Karim dan Wan Malini Ahmad
(2006) pula mentakrifkan bahawa fonetik ialah bidang yang mengkaji bunyi-bunyi
yang dihasilkan oleh kita iaitu manusia dan memberikan lambang kepada
bunyi-bunyi tersebut. Abdullah Hassan
(2005) pula menjelaskan bahawa fonetik ialah bidang yang mengkaji penyebutan
bunyi manusia, terutama bunyi yang digunakan dalam pertuturan.
1.2 Cabang-cabang fonetik
Bidang fonetik terbahagi kepada tiga
cabang utama, iaitu fonetik artikulasi,
fonetik akustik dan fonetik auditori. Fonetik artikulasi mengkaji cara bunyi-bunyi
bahasa dihasilkan oleh manusia dan bahagian-bahagian (articulator) yang
terlibat dalam penghasilan bunyi. Selain
itu, cabang ini juga melakukan pengelasan terhadap bunyi bahasa berdasarkan
cara bunyi itu dikeluarkan oleh alat tutur.
Fonetik akustik pula mengkaji sifat-sifat
bunyi bahasa. Sifat fizikal yang
dimaksudkan ialah gelombang bunyi ujaran yang dihasilkan oleh pita suara. Gelombang bunyi ini dapat diukur dengan
menggunakan alat seperti spektogram dan osiloskop. Antara
sifat yang diberi perhatian dalam kajian fonetik akustik termasuklah nada,
frekuensi dan amplitud.
Fonetik auditori pula mengkaji cara otak
memproses bunyi yang diterima melalui telinga dan cara bunyi-bunyi tersebut
diinterprestasikan. Proses yang terlibat
dinamakan sebagai mendekod, yang
melibatkan pendengar. Penutur menukarkan
maklumat yang hendak disampaikan dalam bentuk kod-kod yang
tertentu seperti bunyi, kata dan ayat manakala pendengar pula mentafsir
maklumat ini dalam otak bagi menjadikannya sesuatu yang bermakna dalam
komunikasi yang berlangsung. (Indirawati Zahid & Mardian Shah Omar, 2006).
1.3 Definisi fonologi
Fonologi ialah kajian tentang sistem bunyi
bahasa yang berkaitan senarai bunyi bahasa dan ciri-ciri bunyi tersebut serta
peraturan khusus yang menjelaskan cara bunyi-bunyi tersebut berhubung antara
satu sama lain. Tugas bidang fonologi ialah merumuskan, menghuraikan dan
menjelaskan segala bentuk bunyi dalam sesuatu bahasa secara terperinci.
Menurut Arbak Othman (1983), fonologi
merupakan bahagian daripada linguistik deskriptif yang
mempelajari bunyi-bunyi yang diucapkan dalam atau melalui mulut
manusia. Nik Safiah Karim dan Wan Malini Ahmad (2006) pula menjelaskan bahawa fonologi ialah cabang ilmu bahasa yang mengkaji
bunyi bahasa sesuatu bahasa dan fungsinya dalam sistem bahasa tersebut.
Fonologi terbahagi kepada dua iaitu fonetik dan fonemik. Fonemik merupakan bidang yang
mengkaji bunyi-bunyi sesuatu, iaitu pengkajian tentang fungsi atau struktur
bunyi bahasa itu.
Menurut Rahimah Haji Sabran dan Rahim Syam
(2005) pula, bidang fonologi mengkaji
sistem bunyi-bunyi yang tertentu dalam pertuturan, khusus bagi sesuatu bahasa. Abdullah
Hassan (2005), pula menyatakan fonologi ialah bidang yang mengkaji sistem
bunyi-bunyi dalam bahasa.
1.4 Perbezaan fonetik dan
fonologi
Menurut Nik Safiah Karim dan Wan Malini
Ahmad (2006), bidang fonetik ialah bidang yang mengkaji bunyi-bunyi yang
dihasilkan oleh manusia dan memberi lambang kepada bunyi tersebut. Manakala bidang fonologi pula ialah satu
cabang ilmu bahasa yang mengkaji bunyi bahasa sesuatu bahasa dan fungsinya
dalam sistem bahasa tersebut. Bunyi bahasa disusun dengan sistem dan bidang
fonologi bertujuan untuk menganalisis sistem ini.
Siti Hajar Abdul Aziz (2011) pula
menjelaskan bahawa fonetik ialah bidang yang mengkaji fenomena bunyi atau
pertuturan manusia yang direalisasikan melalui lambang-lambang tertentu. Manakala fonologi pula bertugas untuk
merumus, menghurai dan menjelaskan segala bentuk bunyi sesuatu bahasa secara
teliti dan terperinci untuk menentukan peraturan dan bentuk bunyi secara
spesifik.
Fonetik ialah
kajian terhadap bunyi fizikal percakapan manusia. Ia berkaitan dengan sifat fizikal bunyi (fon) serta proses penghasilan fisiologi, penerimaan auditori, dan persepsi neurofizikal. Manakala Fonologi ialah kajian yang dilakukan mengenai pola bunyi bahasa
iaitu tentang bunyi-bunyi yang berfungsi dalam sesuatu bahasa yang dikenali
sebagai bunyi bahasa.
Fonetik juga mempelajari cara
kerja organ tuhuh manusia, terutama yang berhubungan dengan penggunaan bahasa
manakala fonologi ialah ilmu tentang perbendaharaan fonem sesebuah bahasa. Fonem merupakan istilah linguistik
dan merupakan gabungan terkecil dalam sesuatu bahasa yang masih boleh
menunjukkan perbezaan makna. Fonem berbentuk bunyi. Contohnya bunyi [k] dan [g] merupakan dua
fonem yang berbeza, seperti dalam perkataan "cagar"
dan "cakar".
Sebagai rumusan, didapati kedua-dua bidang
ini saling melengkapi antara satu sama
lain. Bagi memahami fonologi, aspek
fonetik perlu dikuasai terlebih dahulu.
Apabila sudah menguasai bidang fonetik, baharulah sistem bunyi bahasa
dalam sesuatu bahasa dapat difahami dan dihuraikan dengan sempurna. Dengan demikian dapat dilihat bahawa fonetik
dan fonologi adalah saling berkaitan antara satu sama lain. Garis pemisah
antara kedua-duanya adalah kurang jelas walaupun ada sarjana cuba meletakkan
garis pemisahnya.
2.0 Kepentingan kaedah fonetik kepada
guru bahasa Melayu
Kaedah fonetik dianggap sebagai kaedah
pengajaran bahasa yang saintifik. Kaedah
ini dikenali juga sebagai kaedah ’Reform’
atau ’Kaedah Lisan’. (Raja Mukhtaruddin, 1980). Melalui kaedah ini guru-guru boleh memulakan
pengajaran dengan latihan mendengar, kemudian bergerak kepada latihan sebutan
menurut susunan iaitu bunyi kepada perkataan, kemudian kepada rangkaikata, dan
seterusnya kepada ayat. Kemudian, semua
ini digabungkan menjadi dialog-dialog dan cerita-cerita. Melalui kaedah fonetik, tatabahasa
disampaikan secara induktif, dan penulisan karangan pula berdasarkan
bahan-bahan yang telah didengar dan dibaca.
Kaedah fonetik ini membenarkan penggunaan
bahasa yang telah diketahui oleh pelajar dalam pembelajaran bahasa baharu. Kaedah ini membandingkan persamaan dan
perbezaan bahasa yang telah diketahui oleh pelajar dengan bahasa yang telah
dipelajari daripada segi bentuk-bentuk, fungsi, bunyi, struktur ayat, dan makna
tetapi perbandingan daripada segi bentuk dan fungsilah yang lebih
diutamakan. Kaedah ini menggunakan
bahasa yang diketahui oleh pelajar untuk mempelajari bahasa baharu daripada
segi bunyi dan menerangkan perihal nahu berdasarkan perbandingan
antara tatabahasa yang dipelajari dengan bahasa yang diketahui.
Kaedah ini mengutamakan sebutan dan bahasa
yang diajar ialah bahasa pertuturan. Isi
dan bahan pengajaran dipilih, dikawal, dan disusun berdasarkan penyelidikan dan
perbandingan antara bahasa ibunda pelajar dengan bahasa yang diajar. Perbendaharaan kata dan ayat-ayat yang diajar
kepada pelajar disesuaikan dengan keperluan, peringkat umur, jenis, dan latar
belakang pelajar. (Nik Hassan Basri Nik Ab. Kadir)
Oleh sebab kaedah fonetik ini mementingkan
perbandingan bentuk dan fungsi-fungsi bahasa kandung dengan bahasa kedua, maka
dapatlah guru-guru menyediakan bahan-bahan pengajaran yang diajar dengan lebih
tersusun dan teratur. Oleh kerana
penyediaan bahan-bahan pengajaran disediakan lebih awal oleh guru, maka
kanak-kanak dapat dilatih dengan lebih sempurna bagi mengenal atau memahirkan
bentuk-bentuk atau corak-corak ayat yang tertentu. Dengan demikian, murid-murid mendapat asas
bahasa yang kukuh. Justeru, mereka dapat
memahami tatabahasa yang dipelajari dengan jelas dan tepat. Selain itu, murid-murid akan cepat bertutur
dan membuat ayat dalam bahasa yang dipelajari dengan mengikut bentuk-bentuk
ayat bahasa ibunda mereka sendiri.
2.1 Teknik Pengajaran Kaedah
Fonetik
Untuk mengajar menggunakan kaedah fonetik,
guru perlu mendahulukan pengajarannya dengan mengajar sebutan bunyi
perkataan-perkataan bahasa yang dipelajari, yang ada persamaan dengan bahasa
yang diketahui. Guru kemudiannya membuat
latihtubi bunyi-bunyi bahasa yang dipelajari, yang mempunyai perbezaan dengan
bahasa yang diketahui kerana bunyi-bunyi inilah yang
menimbulkan kesulitan untuk menyebutnya.
Pilih bunyi-bunyi yang tidak ada dalam bahasa ibunda kanak-kanak,
misalnya kepada kanak-kanak Cina, bunyi-bunyi dasar seperti ’b’, ’r’, ’j’, ’d’, itu patut diutamakan
kerana dalam bahasa mereka bunyi-bunyi dasar ini tiada perbezaan. Oleh sebab itulah terdapat kanak-kanak Cina
menyebut ’baju’ sebagai ’maju’, ’bulu’ sebagai ’mulu’, ’rumah’ sebagai ’lumah’, ’rokok’ sebagai ’lokok’, ’jalan’ sebagai ’yalan’, ’dalam’ sebagai ’lalam’ dan lain-lain lagi.
Apabila
mengajar kosa kata, guru haruslah memulakan dahulu pengajaran perbendaharaan
kata yang mudah yakni perbendaharaan kata yang ada persamaan dengan bahasa yang
diketahui. Semasa memilih perkataan-perkatan itu hendaklah
didahulukan perkataan-perkataan yang serupa. Antaranya ialah ’coffee dengan kopi’, ’radio dengan radio’, ’biscuit dengan biskut’, ’bag dengan beg’, ’computer dengan komputer’, dan yang seumpamanya.
Ketika mengajar struktur-struktur ayat,
struktur-struktur yang ada persamaan dengan bahasa yang diketahui perlulah
didahulukan. Kemudian baharulah dipilih
bentuk-bentuk ayat yang tiada atau berlainan dengan bahasa yang diketahuinya.
2.2 Konsep Membaca Kaedah
Fonetik
Kaedah
belajar membaca bagi kanak-kanak sekarang telah berubah dari sistem ejaan suku
kata kepada sistem bacaan secara fonetik. Pendekatan ini digunakan kerana
strategi pengajarannya yang lebih dinamik berbanding sistem kaedah membaca
secara tradisional. Pengajaran membaca menggunakan kaedah tradisional dikesan
mengambil masa yang agak lama bagi membolehkan kanak-kanak mahir dan menguasai
kemahiran membaca.
Kaedah fonetik sebenarnya telah lama
dipraktikkan di negara-negara maju. Kaedah fonetik memfokuskan kepada bunyi
simbol huruf, berbeza dengan kaedah tradisional yang menekankan teknik
penghafalan nama huruf. Kaedah ini sedikit sebanyak mengurangkan beban
kanak-kanak untuk menghafal. Kaedah ini juga merupakan kaedah yang paling
sesuai untuk kanak-kanak kerana kaedah ini telah dibuktikan secara saintifik
sebagai kaedah otak manusia membaca.
Kaedah fonetik mensyaratkan murid mengenal
dan mengingat bentuk huruf dan bunyinya tanpa mengingat nama huruf. Kaedah ini adalah berasaskan teori bahawa
belajar membaca melibatkan kebolehan mengenal kod (lambang), hubungan antara
bunyi dan lambang yang dilihat.
Kaedah
ini menekankan kepada setiap bunyi-bunyi abjad yang terdapat dalam bahasa. Setiap abjad mempunyai bunyi-bunyi tertentu
dan ada juga abjad yang mempunyai lebih daripada satu bunyi terutama dalam
bahasa Inggeris. Kaedah ini boleh
dimulakan dengan pengenalan bunyi huruf-huruf vokal dan konsonan seperti
berikut:
a.
Bunyi
vokal
a
|
aaa
|
e
|
eee
|
i
|
iii
|
o
|
ooo
|
u
|
uuu
|
b.
Bunyi
konsonan
b
|
beh
|
n
|
en
|
c
|
ceh
|
p
|
peh
|
d
|
deh
|
q
|
qeh
|
f
|
feh
|
r
|
rer
|
g
|
geh
|
s
|
sss
|
h
|
heh
|
t
|
teh
|
j
|
jeh
|
v
|
vev
|
k
|
keh
|
w
|
weh
|
l
|
el
|
y
|
yeh
|
m
|
em
|
z
|
zez
|
Murid-murid tidak diajar
nama-nama huruf, sebaliknya diajar bunyi-bunyi huruf. Setelah mereka tahu hubungan tiap-tiap huruf
dengan bunyinya, sukukata pula boleh dibina, kemudian baru digabungkan suku
kata-suku kata ini menjadi perkataan-perkataan.
Seterusnya murid-murid diberi latihan membaca ayat-ayat mudah yang
menggunakan perkataan-perkataan yang telah dipelajari.
3.0 KESIMPULAN
Kajian fonetik dan fonologi melibatkan
organ pertuturan manusia secara langsung. Organ tutur manusia ini disebut alat
artikulasi. Terdapat banyak alat artikulasi manusia dan setiap satunya
mempunyai kedudukan dan fungsi yang berbeza dalam menghasilkan bunyi
bahasa. Namun demikian terdapat unsur yang bukan dikategorikan sebagai alat
artikulasi manusia, tetapi mempunyai peranan yang amat penting dalam
menghasilkan bunyi. Unsur tersebut ialah udara dan merupakan sumber tenaga
utama dalam menghasilkan bunyi.
Bunyi vokal atau konsonan merupakan antara
bunyi bahasa yang dihasilkan oleh alat artikulasi manusia. Semua bunyi vokal
merupakan bunyi-bunyi bersuara, manakala bunyi konsonan ada yang bersuara dan
ada yang tidak bersuara. Bunyi bersuara dan tidak bersuara ini berkait rapat
dengan keadaan pita suara. Sekiranya keadaan pita suara (glotis) tertutup rapat
sewaktu udara keluar melaluinya, maka getaran akan berlaku pada pita suara dan
bunyi yang terhasil ialah bunyi bersuara. Sebaliknya jika pita suara itu
direnggangkan atau terbuka sewaktu udara melaluinya, maka getaran pada pita
suara tidak berlaku maka yang terhasil ialah bunyi yang tidak bersuara.
Kaedah fonetik juga merupakan kaedah yang
paling sesuai untuk guru-guru mengajar kanak-kanak membaca dengan cepat kerana
kaedah ini telah dibuktikan secara saintifik sebagai kaedah otak manusia
membaca. Hal ini adalah kerana otak
membaca dengan memecahkan perkataan yang dilihat kepada bunyi-bunyi, lalu otak
membunyikan huruf-huruf yang dilihat bagi menyebut atau membaca perkataan itu.
Rujukan
Abdullah Hassan. (2005).
Linguistik am: Siri pengajaran dan pembelajaran
bahasa Melayu. Kuala Lumpur: PTS
Profesional Publishing Sdn. Bhd.
Arbak Othman.
(1983). Permulaan ilmu linguistik: Suatu
pengenalan konsep dan bidang
kajian
secara toritis. Kuala Lumpur:
Sarjana Enterprise.
Indirawati
Zahid & Mardian Shah Omar.
(2006). Fonetik dan fonologi. Kuala
Lumpur: PTS Profesional Publishing Sdn.
Bhd.
Nik Hassan
Basri Nik Ab. Kadir. (2005). Teori
bahasa: Implikasinya terhadap pengajaran
tatabahasa. Tanjong Malim: Penerbit Universiti Pendidikan Sultan Idris.
Nik
Safiah Karim & Wan Malini Ahmad. (2006).
Teks bahasa Melayu STPM. Shah Alam:
Penerbit Fajar Bakti Sdn. Bhd.
Raja Mukhtaruddin bin Raja Mohd. Dain.
(1980). Kaedah dan teknik mengajar bahasa:
Dengan rujukan khas kepada pengajaran bahasa
Melayu. Kuala Lumpur: Pustaka Ilmu.
Sheikh
Roslam Sheikh Abdullah & Aminuddin Bin Mamat (2011). Modul
PGSR: WAJ3104 Literasi bahasa. IPG
Kampus Kota Bharu.
Siti Hajar
Abdul Aziz. (2011). Bahasa
Melayu I edisi kedua. Kuala
Lumpur: Oxford Fajar Sdn. Bhd.
No comments:
Post a Comment